2.16. Pierwsi mieszkańcy

Wspomnienia mieszkanki NEU BENTSCHEN, p. Helene Friedrich

Jak mogłabym napisać artykuł o Nowym Zbąszyniu, o miejscu, w którym spędziłam najszczęśliwsze lata mojego życia, bez zagłębiania się w wygląd zewnętrzny tej małej miejscowości.
Można by było określić Nowy Zbąszyń mianem „miasta ogrodów”, ponieważ każdy mieszkaniec miał przy swoim domu ogród. Pięknie utrzymane i do perfekcji doglądane znajdują się one w mojej pamięci, dokładnie tak jak widok,  który oferował Nowy Zbąszyń podczas kwitnięcia drzew owocowych, którego nigdy nie zapomnę. Był to cudowny widok, gdy można było zobaczyć wszystkie te przez wiele lat rosnące drzewa owocowe w pełnej ich okazałości. Jednak stawało się to stopniowo tak piękne, ponieważ kiedy wraz z moim mężem przybyliśmy w grudniu 1927 roku do Nowego Zbąszynia, wiele znajdowało się jeszcze w budowie. Położono chodniki, a w ogródkach przed domami zasadzano żywopłoty. Nie mieliśmy jeszcze kościoła, a msza św. odbywała się w baraku. Nie było również hotelu „Deutsches Haus” („Niemiecki dom”). 

Wszystkie imprezy przeniesione były do sali gimnastycznej, która musiała również służyć jako sala taneczna. Sala ta stanowiła lewe skrzydło dużego budynku szkoły, który wraz ze swymi  klasami i całym wyposażeniem powodował, że serce niejednego pedagoga biło szybciej.To, co zostało w późniejszym czasie pozytywnie odebrane to uruchomienie dworca ruchu osobowego. Wcześniej musieliśmy mianowicie w przypadku wyjazdu udawać się na dworzec w Kosieczynie, co szczególnie w zimie nie było zbyt przyjemne, a tym sposobem zyskaliśmy teraz połączenie  z „dużym światem”. Stale jeździły pociągi we wszystkie kierunki, również życie kulturowe w Nowym Zbąszyniu rozwijało się coraz to bardziej. Pamiętam jeszcze założenie koła teatralnego, którego liczba członków nagle tak wzrosła, że nasza miejscowość  uwzględniona została w repertuarze zespołu artystów. Każde przedstawienie było wykupione, a każdym przypadku wszystko rozwijało się pomyślnie.Wtedy to przyszła ta nieszczęsna wojna, której straszny koniec przyniósł nam wiele cierpień, a na końcu zmusiła nas do opuszczenia Nowego Zbąszynia.

Przez długi czas odbywałam, wraz z wieloma innymi kobietami, służbę na dworcu w Nowym Zbąszyniu. Jednym z wielu epizodów, który podczas niej przeżyłam, utkwił mi w szczególności w pamięci. Gdy pewnego popołudnia rozpoczęłam służbę, zastałam w naszej poczekalni młodą płaczącą kobietę. Co się stało? Otrzymała telegram od swojego męża, który jako żołnierz stacjonował w Polsce, z prośbą, aby natychmiast przyjechała, ponieważ znajdował się on krótko przed wyjazdem na wschód. Po otrzymaniu tej wiadomości załatwiła sobie, najszybciej jak mogła potrzebne dokumenty i udała się z zachodu w podróż. Do Nowego Zbąszynia wszystko przebiegało gładko, ale w momencie gdy chciała tutaj wsiąść do pociągu w kierunku Zbąszynia, okazało się, że na jednym z dokumentów brakowało ważnej adnotacji, o której w pośpiechu zapomniano. Co teraz? Straż dworcowa zgodnie z przepisami nie mogła jej pozwolić na dalszą podróż. Wysłano tę biedną kobietę do komisarza w Kosieczynie. Ponieważ go nie zastała, wróciła całkowicie zniechęcona. Tak wyglądała sytuacja, gdy zjawiłam się na dworcu. 

Zastanawialiśmy się gorączkowo, czy nie można by było znaleźć innego rozwiązania. Wtedy to przyszedł mi dobry pomysł na myśl: być może mógłby nam pomóc burmistrz, pan Skowroński. Czas leciał, a ostatni pociąg, którym ta młoda kobieta mogłaby pojechać, odjeżdżał przed godziną 18:00, a w międzyczasie była już prawie 17:00.  A zatem w drogę do burmistrza! Tutaj dowiedzieliśmy się, że burmistrza już nie ma, a więc dalej do jego prywatnego mieszkania! Dzięki Bogu był w domu! Miałam od razu przeczucie, że będzie mógł nam pomóc, i zgadłam; po tym jak opowiedziałam mu o wszystkim, wystarczył jeden telefon do Kosieczyna, aby obiecano otrzymanie tak z utęsknieniem oczekiwanej adnotacji. Wszystko musiało przebiegać szybko, komisarz chciał wyjechać, a odjazd pociągu zbliżał się coraz bardziej. Pani Skowrońska dała naszej podopiecznej jeszcze ciasto na drogę, po czym popędziliśmy na dworzec, ta młoda kobieta musiała przecież jeszcze jechać do Kosieczyna. Gorączkowo czekaliśmy na jej powrót, ponieważ pociąg miał w każdej chwili nadjechać. 

Być może mąż jej wyruszy już następnego dnia, i nie zobaczy go wcale! Przekazałam już na blokadę, żeby ją natychmiast przepuszczono, i aby ta biedna kobieta nie wsiadła z emocji do niewłaściwego pociągu. Wreszcie zobaczyliśmy postać biegnącą w naszą stronę, w sukience w biało – niebieskie groszki z przekrzywionym kapelusikiem z woalką. W ostatnim momencie wsiadła całkowicie wyczerpana, ale szczęśliwa kobieta do przedziału odjeżdżającego pociągu. – Spotkała swego męża, wyruszył trzy dni później, a ona wróciła przez Nowy Zbąszyń do domu. Ja sama nigdy już jej nie widziałam, ale przekazała pozdrowienia i najserdeczniejsze podziękowania kobietom, które w ten dzień pełniły służbę, dla wszystkich, którzy jej pomogli.
W cichych chwilach wyobrażam sobie często, jak mogłaby być, gdyby wszystko, co wydarzyło się od 1945 roku, byłoby tylko złym snem. My moglibyśmy się obudzić i być znów w Nowym Zbąszyniu, połączeni z naszymi ukochanymi.

MÄRKISCH – POSENER ZEITUNG,  Środa, 13 sierpnia 1930 r.

Friedricha Veil

Jak podkreślono, nie ma potrzeby dalszej wzmianki. Wykazywał on również żywe zainteresowanie pracami przygotowawczymi do budowy kościoła katolickiego i również tutaj starał się promować jego rozwój, często występował jako tłumacz i rzecznik żądań i życzeń parafian katolickich. Fakt, że cmentarz miejski, przeznaczony dla obu wyznań i który stał się miejscem wiecznego spoczynku naszego Friedricha Veila, jest tak rzadko piękny w swoim układzie i otoczeniu i nie sprawia wrażenia opustoszałego miejsca śmierci, lecz można go nazwać miejscem spokoju i spoczynku, jest osobistym osiągnięciem Friedricha Veila. Friedrich Veil zawdzięczał swoją wytrzymałość fizyczną, wytrzymałość i odporność nieustannej aktywności jako gimnastyk, lekkoatleta i pływak. Był sportowcem w najszlachetniejszym tego słowa znaczeniu, nic więc dziwnego, że okazywał tak szczególne umiłowanie gimnastyki. Klub Gimnastyczny Friesen-Neu Bentschen był jego dziełem, jemu Friesen zawdzięcza swój rozwój i dobrą reputację, jaką cieszy się wśród klubów gimnastycznych w naszym regionie. 

Trzeba było widzieć Veila wśród jego gimnastyczek, trzeba było uczestniczyć w prowadzonych przez niego zawodach gimnastycznych, trzeba było być z nim na pieszych wycieczkach i pływaniu, aby zrozumieć, że wszystkie gimnastyczki były mu oddane, że „szłyby w ogień” ze swoim liderem i dla niego. Jego wiedza o wartości i znaczeniu ćwiczeń fizycznych oraz wartościach etycznych tkwiących we wspólnej pracy klubów gimnastycznych i sportowych skłoniła go do entuzjastycznego poparcia dla powstania dużego obiektu gimnastyczno-sportowego z placem zabaw. Z jakim entuzjazmem rysował plany tego boiska! Jak udało mu się przekonać innych – w tym władze – do swoich pomysłów i stworzyć dla nich realne podwaliny! Podobnie jak w przypadku innych planów rozwoju Zbąszynka, również w tym przypadku uzyskał on aprobatę i poparcie starosty powiatu dla swojego planu placu zabaw i boiska sportowego w Zbąszynku. Nawet jego przełożony nie odmówił zatwierdzenia tego planu. Niestety, Friedrich Veil nie był w stanie ukończyć tego projektu, udało się jednak znaleźć sposoby i środki, aby zapewnić, że jego dzieło, które w swoich założeniach planował na znacznie większy zakres, niż było możliwe do zrealizowania, zostanie wkrótce doprowadzone do końca. Klub Gimnastyczny Friesen wzniósł na płycie nagrobnej pomnik zmarłego przywódcy.

Zbąszynek robi tak pozytywne wrażenie na każdym zwiedzającym, przede wszystkim dlatego, że jest bogate w piękne ogrody i tereny zielone… Nawet poza tymi ogrodami władze osiedla, a zwłaszcza Kolej, ożywiły monotonny krajobraz Zbąszynku, sadząc grupy krzewów i drzew. O tym, w jakim stopniu Friedrich Veil przyczynił się do rozwoju Zbąszynka, najlepiej mogą przekonać się ci, którzy towarzyszą mu podczas licznych spacerów po obiektach kolejowych i osiedlu Zbąszynek.Aby mieszkańcy Zbąszynka, a zwłaszcza urzędnicy i robotnicy, którzy stanowią tu zdecydowaną większość, czuli się komfortowo, muszą być zapewnione sprzyjające warunki życia. Kiedy Veil przybył do Zbąszynka, sytuacja w tym względzie wyglądała ponuro. Fakt, że konsumenci mają teraz szeroki wybór możliwości robienia zakupów oraz że dostępne są udogodnienia sanitarne i socjalne, którymi nie mogą pochwalić się miasta liczące 10 000 mieszkańców, można częściowo przypisać Friedrichowi Veilowi.

Z wielkim zainteresowaniem realizował on plan zaopatrzenia Zbąszynka w gaz. Realizacja tego planu stała się jednak odległą perspektywą.Mieszkańców Zbąszynka przywieziono tu ze wszystkich stron naszej ojczyzny. W związku z tym mieszkańcom naszej osady brakuje jednoczącej więzi tradycji i wspólnych doświadczeń, zarówno smutku, jak i radości. Taki niedobór może objawiać się w skutki, które będą dla społeczności mogą być łatwo szkodliwe, jeśli nie uda się zjednoczyć ludności wokół czegoś wspólnego, poddać ich wspólnym ideom. To właśnie to zadanie Friedrich Veil wykonał znakomicie. W tym celu szczególnie wykorzystał kluby, które tu powstały. Wiedział, że te kluby, ze swoimi spotkaniami i zadaniami roboczymi, mogą stworzyć jednoczącą więź między wszystkimi mieszkańcami należącymi do najróżniejszych grup wiejskich. Pojawiał się na każdym wydarzeniu i oddziaływał na środowisko uspokajająco. Uwielbiał towarzyskość i kultywował ją oraz promował dla niej korzyści. Czy to był bal maskowy, wymiana prezentów świątecznych, czy taniec