Skip to content
  1. Home
  2. /
  3. 3.10. Ewolucja kolei

3.10. Ewolucja kolei

Mapa topograficzna z 1898 roku, pokazuje, że na linii kolejowej Poznań – Rzepin prowadzi jeszcze szlak jednotorowy. Pomiędzy stacją Szczaniec a Zbąszyniem na wysokości, gdzie w 1923 roku rozpoczęto budowę Zbąszynka (8,3 kilometra od Szczańca i 5,4 kilometra od Zbąszynia), znajduje się droga prowadząca z Dąbrówki do Zbąszynka (dawniej do Kosieczyna), na której dopiero po rozpoczęciu prac związanych z budową Zbąszynka położono asfalt. Na nieczynnym dzisiaj torze, w odległości około 1 kilometra od szosy “dąbrowieckiej” w kierunku zachodnim, znajdowała się „mijanka” o długości około 1 kilometra, która funkcjonowała do 1898 roku, to jest do chwili położenia drugiego toru – tor dodatkowy był położony po stronie północnej. W odległości 600 metrów na wschód od szosy tuż przy torze, po północnej stronie, znajduje się budynek z czerwonej cegły istniejący już przed 1898 rokiem (linia kolejowa została wybudowana w dniu 26.06.1870 roku), który w początkowym okresie funkcjonowania jeszcze szlaku jednotorowego, spełniał rolę posterunku dróżniczego. W latach 1900 – 1920, czerwony budynek, przejął rolę posterunku “odstępowego”. Gdy w związku z powstałą nową granicą Polsko – Niemiecką, trzeba było w 1920 roku wybudować tor o długości 700 metrów, który główną linię łączył z przeciętym po strojne Polskiej pierwotnym połączeniem do Międzyrzecza, z pozostawioną resztą w kierunku Międzyrzecza, tworząc ostrym łukiem o długości około 700 metrów, oba prostopadłe położone względem siebie tory “berliński” z Międzyrzeckim. Warto wspomnieć, że opisywany budynek w latach 1870 – 1900 był drewniany, na co się składało mocno ograniczone fundusze pierwszego właściciela kolei Marchijsko Poznańskiej.

Przebudowa połączeń, związana z nasypem Szczaniec – Zbąszyń, uwzględniającej stację Kosieczyn.
Przebudowa połączeń, związana z połączeniem Babimost - Zbąszyń.

Do chwili, oddania do użytku stacji Zbąszynek a z nim odcinka toru o długości 3,2 km, łączącego nowo powstały dworzec, z pierwotnym torem, od strony Międzyrzecza, prowadzącym zaraz po jego oddaniu w dniu 01.06.1885 roku bezpośrednio ze Zbąszynia, stopniowo obierając kierunek północny do Dąbrówki, Międzyrzecza i dalej do Skwierzyny i Gorzowa.  Odległość między Zbąszyniem a Dąbrówką wynosiła – 7,2 km. Kiedy w latach  1920 – 1930 kierunek z Międzyrzecza połączono ze Szczańcem, zapewniając swobodny dojazd do powiatu po zachodniej stronie nowopowstałej granicy, 100 metrów od  czerwonego domku na zachód, utworzono przystanek osobowy o nazwie KOSIECZYN, który zapewniał komunikację kolejową pierwszym mieszkańcom nowo powstającego osiedla aż przez 7 lat, to jest do 30.04.1930 roku.

W rozkładzie jazdy z 1920 roku przystanek Kosieczyn nie jest jeszcze ujęty, gdyż wzmianka o Zbąszynku miała miejsce dopiero w 1923 roku, natomiast ruch pomiędzy Szczańcem a Dąbrówką, odbywał za pośrednictwem nowo powstałego odcinka toru z 1920 roku. Jeszcze w 1930 roku, tor przechodzący przez stację Kosieczyn, miał stanowić fragment projektowanej „kolei granicznej,, który miał prowadzić od stacji Babimost  i po minięciu dawnego przystanku KOSIECZYN, obok czerwonego domku, zmierzać w kierunku Dąbrówki – Międzyrzecza. Więcej o planowanym połączeniu na stronie 4.8. Obwodnica Neu Bentschen.

Dzięki świeżo utworzonemu połączeniu Świebodzin miał połączenie z Międzyrzeczem, który pełnił wtenczas rolę miasta powiatowego, oszczędzono Niemcom dodatkowych komplikacji, związanych z dotarciem do Międzyrzecza i Gorzowa Wlkp.. Ponieważ z kierunku Polski, wjazd do Międzyrzecza stał się już nie potrzebny, stary odcinek toru od strony Zbąszynia zdemontowano już w 1920 roku. Tymczasowy przystanek nosił nazwę położonego odleglejszego terytorialnie Kosieczyna, a nie położonej w bezpośrednim sąsiedztwie, wioski Dąbrówka, ponieważ grunt pod budowę Zbąszynka, po wielkich negocjacjach z koleją Niemiec, został udostępniony przez Kosieczyn i Chlastawę. Tymczasowy przystanek osobowy funkcjonował 7 lat, tj. od 1923 do 30.04.1930 roku, to jest do dnia rozpoczynającego prace przy połączeniu kierunku międzyrzeckiego z dworcem osobowym nowo oddanym odcinkiem toru o długości 3.2 kilometra, tworząc kompletnym oddaną w dniu 14.08.1930 roku, pasażerską część dworca. Wyżej wspomniany przystanek Kosieczyn był położony 8,3 kilometra od Szczańca w kierunku wschodnim, przylegając od strony zachodniej do szosy, która z początku jeszcze jako droga (asfalt położono dopiero w latach dwudziestych) łączyła wioski Kosieczyn i Dąbrówkę, natomiast dzisiaj łączy ona jedynie Dąbrówkę ze Zbąszynkiem. Torowisko opisywanej stacyjki rozciągało się na długości jednego kilometra.

Po 1945 roku już w początkowym okresie po wojnie dworzec w Zbąszynku zyskał dwa dodatkowe połączenia. Zbąszynek stał się początkową stacją do Leszna i Międzychodu.
Komunikacja w okolicy Zbąszynka w 1929 roku. Połączenie z Międzyrzeczem jeszcze przez stację Kosieczyn, na docelowy dojazd do Zbąszynka, trzeba będzie poczekać jeszcze rok.

Ostatni pociąg po tymczasowo powstałym łuku przejechał 30.08.1930 roku. Tuż koło wspominanego budynku, w roku 1923 położono tory boczne, oraz utworzono bazę rozładunkową niezbędną przy budowie świeżo powstającego dworca i osiedla granicznego, jakim był, Zbąszynek. Tuż obok wyżej wspomnianego budynku ceglastego, po wschodniej stronie, prostopadle do torów przechodzi droga bita, która dawniej łączyła bezpośrednio Chlastawę z Dąbrówką, natomiast po oddaniu Zbąszynka prowadzi tylko z Dąbrówki do Zbąszynka, przecinając niepozorne miejsce po dawnym dworcu tymczasowym. Pomiędzy zachodnim pierwotnym połączeniem  Dąbrówka-Kosieczyn a wspomnianą wyżej drogą łączącej do 1923 roku Dąbrówkę  z Chlastawą powstało niemieckie osiedle Zbąszynek, wraz z torowiskiem ważnego dworca granicznego. Tory kolejowe ostatecznie podzieliły obie drogi, kierując tą z Dąbrówki pod wiaduktami, natomiast ta do Chlastawy kończyła się ju w Zbąszynku. W miejscu, gdzie wymieniona droga od strony Zbąszynka dochodziła do pierwotnego traktu kolejowego, tuż przed torowiskiem tymczasowej stacji Kosieczyn, po prawej i lewej stronie znajdowały się żelbetonowe słupki pełniące kiedyś rolę informacyjnych. W latach 1870 – 1930 gdy połączenie trasy Poznań – Berlin z Międzyrzeczem miało miejsce przez Zbąszyń. Linię Zbąszyń – Międzyrzecz o łącznej długości 31,26 kilometra, oddano do użytku – 01.06 .1885. Z chwilą połączenia Zbąszynka z Międzyrzeczem 14.08.1930 roku, nowo wybudowanym odcinkiem toru o długości 3.2 km, połączenie przez stację Kosieczyn stało się niepotrzebne, a przystanek Kosieczyn zamknięto. Łuk łączący główny trakt kolejowy z Międzyrzeczem, planowano jeszcze wykorzystać jako element kolei granicznej, planowanej po 1920 roku, niezbędnej do odrodzenia porozrywanej komunikacji kolejowej po wschodniej stronie Niemiec. Kolej graniczna miała przejąć tory po  tymczasowej stacji zlikwidowanej w 1930 roku. Jednak plan nie został zrealizowany a wspomniany fragment torów,  pozostawiono bezużytecznym i rozebrano. Gdyby wspomniane planowane połączenie było aktywne, pociągi wjeżdżałyby planowanym torem z Babimostu, dołączonym do kierunku Międzyrzeckiego.

Stary tor ”berliński” został przecięty w poprzek, nowopowstałym odcinkiem łączącym Zbąszynek z Międzyrzeczem, i ostatecznie rozebrany. Towarową część dworca oddano do eksploatacji w pierwszej kolejności, jako ważniejszą część dworca granicznego. Ruch towarowy rozpoczął się tutaj w 1925 roku, co uważa się za datę uruchomienie węzła kolejowego w Zbąszynku. Drugi etap oddania dworca, był ściśle związany z częścią osobową miał miejsce w dniu 01.08.1930 roku.  Towarowa część dworca powstała jako pierwsza, z uwagi na wielką rolę w przewozie towarów niezbędnych dla funkcjonowania gospodarki Niemiec. Różnice czasu oddania dworca towarowego i osobowego, potwierdzają zewnętrzne elewacje budynków (nastawni), które w obrębie dworca towarowego wykonane są z cegły klinkierowej w odróżnieniu od ścian obiektów usytuowanych na terenie części osobowej, gdzie widnieją już jako otynkowane. Pierwsze urządzenia „Z.R.K.” – zabezpieczenia ruchu kolejowego na początku były mechaniczne. Po 1930 roku niektóre nastawnie zostały wyposażone w urządzenia elektromechaniczne, co zmusiło ówczesną kolej, do powiększenia obiektów – nastawni, żeby odpowiedniego ulokowania nowości techniki. Przebudowano nastawnię  na dworcu osobowym ZK-1, przesuwając jej wschodnią ścianę w celu uzyskania większego miejsca na nowoczesne urządzenia. Dworzec towarowy obsługiwany jest przez następujące nastawnie: ZK-2, – zamkniętą w roku 2004, ZK–11, Ngn, która była nieczynną po wdrożeniu przez Niemców do użytku nowej górki rozrządowej w latach 1930 – 1935., ZK-12 – nieczynna – do dziś widnieje na niej przebijający niemiecki napis ” Neu Bentschen, ZK-13 – leżąca w centrum dworca rozrządowego, obsługująca górkę rozrządową, ZK-14 – nieczynna na dworcu towarowym, ZK-15, ZKB – dysponująca towarowa, która jak na ówczesne czasy wyposażona była w wysoko uszeregowane wyposażenie techniczne. Osobowa część dworca jest obsługiwana przez następujące nastawnie: ZK-1 wykonawczą, ZKA – dysponującą osobową. Postępująca od niedawna stopniowa likwidacja nastawni ma związek z posuwającą się do przodu agonią kolei oraz stopniowym ograniczaniem zakresu czynności dworca. w 1923 roku oddano do użytku nowoczesną nastawnię centralizującą obsługę całego dworca z jednego miejsca, przystąpiono ostatecznie do stopniowej likwidacji starych posterunków ruchu. Od strony Zbąszynia wjazd na teren dworca osobowego odbywa się za pośrednictwem posterunku odgałęźnego (nastawni) „CHLASTAWA” , której elewacja zewnętrzna podobnie jak innych pozostałych tego typu obiektów występujących w obrębie dworca osobowego jest otynkowana, co potwierdza, że wykonano ją jednocześnie z pozostałymi obiektami powstałymi w drugim etapie budowy dworca. Podobnie z kierunku ze Świebodzina taką samą rolę odgrywa posterunek “DĄBRÓWKA”. Oddzielnym tematem jest nieczynna od lat trzydziestych nastawnia położona w końcu  północno-wschodniej części dworca towarowego.

Została unieruchomiona po 1930 roku, to jest w chwili oddania do użytku nowej górki rozrządowej, z której staczano wagony na nowo wybudowane grupy torów. Dzisiaj na jej bocznej elewacji bez trudu możemy dostrzec duży, wyraźny, skrót literowy “Ngn” (Neu Bentschen guter nord), co w przetłumaczeniu z niemieckiego oznacza “Zbąszynek północny towarowy”.

Po wojnie kolejarze domniemali, że tajemnicza nastawnia na P.K.P. miała mieć symbol “ZK-10”, jakiego pośród innych tego typu obiektów na Zbąszyneckim węźle kolejowym brakowało, według numeracji w pełni eksploatowanych. Dzisiaj wiemy, że stała się zapomnianą tuż po 1930 roku. Urządzenia wymontowali z niej już Niemy, gdy już w pełnym zakresie korzystano z nowej górki rozrządowej, zarządzanej przez nastawię Zk-13. Jasne regularne fragmenty bocznych ścian są pozostałością po demontażu (wyjmowaniu) urządzeń, które już Niemcom były tutaj zbędne.

W latach 1925 – 1930 w obrębie działania nastawni „Ngn” odbywał się tak zwany „rozrząd płaski”, który charakteryzuje się formowaniem pociągów towarowych bez uczestnictwa tradycyjnej górki o zróżnicowanym poziomie torów. Miało to miejsce jeszcze przed oddaniem eksploatowanej dzisiejszej górki rozrządowej. Podczas wzmożonych przewozów towarowych, krótki czas, gdy ruch pociągów towarowych był bardzo nasilony stara i nowa górka rozrządowa działały jednocześnie. Około jednego kilometra w kierunku północno – wschodnim jeszcze do 1985 roku, można było dostrzec zachowany na wysokim słupie, dwuramienny sygnał charakterystyczny dla miejsca, gdzie odbywa się rozrząd, co potwierdza, że powyższe przypuszczenia są zgodne z ówczesnym stanem rzeczywistym. Wyżej wspomniany znak był tutaj starej generacji. Na nowej górce rozrządowej sygnał informujący o rozrządzie jest już “nowoczesny„, tj. świetlny.

sentymentalny.com

Zbąszynek, kolej i ja

Czyli podróż w sentymentalne klimaty

Miłosz Telesiński – Zbąszynek – 2021

Znajdziesz mnie tutaj