4.1. Tor “Berliński”

Miejsce po stacji Kosieczyn - 19.05.2013.

Powyższe zdjęcie ukazuje fragment starego toru i położony przy nim budynek, znajdujący się dwa kilometry w kierunku północnym nad dzisiejszym Zbąszynkiem. Na przestrzeni czasu swojej świetności pełnił on trzy różne funkcje. Prosto w kierunku Szczańca.

Pierwotna postać kolei na terenie gdzie dzisiaj Zbąszynek, do 1923 roku, była związana ze Zbąszyniem, Szczańcem i Babimostem, jeszcze w początkowej postaci od dnia 26.06.1870 roku, gdy z Poznania (Zbąszynia) zaczęły jeździć pociągi do Guben (Babimostu) i Frankfurtu/O (Szczańca). Decydujące zmiany weszły w życie w latach 1898/99, po położeniu drugiego toru, tworząc w ten sposób dwa główne tory w postaci ważnego szlaku dwutorowego. Zapomniano o mijance czynnej w latach 1870 – 1898, położonej w połowie odcinka toru pomiędzy Zbąszyniem a Szczańcem, którego łączna długość wynosiła 13.7 km. Tor dodatkowy mijanki był położony po stronie północnej. Gdy szlak był już dwutorowym, mijanka okazała się zbędną a jej grunt, został wykorzystany przez położony tor północny, pozwalając na swobodny ruch pociągów w obu kierunkach. Również posterunek, jedyny budynek, który istnieje do dzisiaj położony w połowie nieczynnego toru, znajdował się po północnej stronie torów, był on do chwili przebudowy w 1900 roku drewnianym, zastąpionym przez ten, który stoi do dziś. W czasie, gdy ruch pociągów odbywał się już po dwutorowym szlaku, w latach 1900 – 1920, „czerwony domek”, pełnił funkcję posterunku „odstępowego”, przyczyniając się do zwiększenia ilości przejeżdżających pociągów. Od 1920 roku, przy torze łączącym Szczaniec ze Zbąszyniem, koło „czerwonego domku” od strony wschodniej, dobudowano tor w kształcie 500 metrowego łuku w kierunku północno wschodnim, łącząc linię magistralną z Międzyrzeczem, który od dnia 01.06.1885 do chwili powstania granicy w 1920 roku, prowadził ze Zbąszynia. Połączenie z Międzyrzeczem od strony Zbąszynia, w 1920 roku okazało się zbędnym dla strony polskiej i zostało wyłączone z eksploatacji, tracąc pierwotną postać. I tak „czerwony domek”, zaczął pełnić funkcję posterunku „odgałęźnego”, obsługującego skomunikowanie pomiędzy linią ze Świebodzina a Międzyrzeczem. Budynek lekko rozbudowano od jego tylnej – północnej strony. Gdy w 1923 roku rozpoczęto budowę nowego dworca granicznego, po zachodniej stronie toru, tuż przy szosie Dąbrówka – Kosieczyn, utworzono przystanek kolejowy KOSIECZYN w celu ułatwienia dojazdu do Międzyrzecza, pierwszym mieszkańcom nowo powstającego osiedla, stanowił on też ważną rolę dla przybywających do Zbąszynka, pierwszych jego mieszkańców. Obok przystanku KOSIECZYN, były tory odstawcze, które pozwalały na dowóz i rozładunek materiałów budowlanych, niezbędnych dla powstającego dworca. Przystanek Kosieczyn istniał do 30.04.1930 roku, zbędny od chwili gdy w dniu 14.08.1930 roku otwarto w Zbąszynku dworzec osobowy. Budynek stał się niepotrzebnym i zapomnianym.

Mapka przedstawia miejsca, gdzie znajdowały się posterunki związane z ruchem pociągów gdy tor był eksploatowany jeszcze w dawnej postaci. Punkt “01” oznacza miejsce po posterunku, który w latach 1923 – 30 sprawował rolę posterunku “odgałęźnego” w kierunku Zbąszynka (Międzyrzecza), oraz Zbąszynia. Punkt “02” oznacza miejsce dawnego posterunku ruchu jako “odstępowego” związanego ściśle z obok położoną już w 1870 roku mijanką, czynną do roku 1898, gdy szlak był jeszcze jednotorowy.

Fragment mapy z 1902 roku, przestawiającej stację Zbąszyń z czterema kierunkami torów (połączenie do Międzychodu oddano do użytku w 1908 roku), w chwili, gdy szlak Poznań – Frankfurt i do Guben był już dwutorowy. Wyraźnie widać przebiegający po północnej stronie szlaku, trzeci tor prowadzący do Międzyrzecza, który do 1920 roku w tej postaci łączył oba miasta. W latach 1920 – 1930 połączenie z Międzyrzeczem odbywało się poprzez stację KOSIECZYN co opisuję w rozdziale “TAJNA STACJA”. Od 1930 roku tor w kierunku Międzyrzecza przybrał obecną postać.

Poprzednik ceglastego domku z 1900 roku, był drewnianym, wykazanym już na mapach z 1884 roku, to jest 14 lat po powstaniu traktu. W latach 1900 – 1920 pełnił on rolę posterunku “odstępowego”. Położony w połowie nieczynnego długości 7,9 kilometra, odcinka nieczynnego toru Szczaniec – Zbąszyń o łącznej długości 13.7 kilometra, stanowi dzisiaj jedyny symbol zapomnianego połączenia kolejowego. W latach 1870 – 1898 (do chwili wybudowania drugiego toru), był tu posterunek obsługujący “mijankę” położoną niedaleko w stronę Szczańca. Jak się okazuje, istniejący do dzisiaj ceglasty mały obiekt powstał w 1900 roku, gdy cała linia kolejowa była w znacznym stopniu zmodernizowana.

Na zdjęciu pierwszym od lewej domek, zburzony do 1990 roku, posterunek położony w miejscu, gdzie jadąc od strony Szczańca, stary tor rozwidlał się z nowo powstającym (utworzonym w 1923 roku) w kierunku Zbąszynka. Był oz wybudowany już po zamknięciu toru do Zbąszynia i Międzyrzecza przez przystanek Kosieczyn, to jest nie prędzej niż w 1930 roku. w czasie budowy odgałęzienia do Zbąszynka i znajduje się pośrodku starego nasypu. Pełnił rolę schroniska kolejowego związanego z rozbudową linii kolejowej Szczaniec – Zbąszynek. Zdjęcie wykonałem w sierpniu 1986 roku. Posterunek „odstępowy”, obsługujący rozjazdy znajdował się w obrębie toru położonego jeszcze w 1870 roku, po lewej jego stronie jadąc ze Szczańca w stronę Zbąszynia. Posterunek odgałęźny, blokowy miał nazwę „OBRA”. Drugie i trzecie zdjęcie przedstawia obiekt, który był jedynym, jaki udało się utrwalić w obrębie “starego toru”. Od 1920 roku utworzono tu tymczasowy “posterunek odgałęźny”, w kierunku Międzyrzecza, którego rolę pełnił aż do końca, to jest do 30.04.1930 roku, gdy oddawano w Zbąszynku nowy dworzec osobowy (14.08.1930). “Czerwony domek” po lekkich przeróbkach, dzisiaj jeszcze służy mieszkańcom.

Zanim powstały pierwsze wzmianki o Zbąszynku i konieczności rozbudowania w tym miejscu kolei, od 1920 roku, komunikacja kolejowa na tym terenie przechodziła trzy podstawowe etapy. Pierwotna kolej zakładała wyłącznie połączenie podstawowe, to jest ze Zbąszynia (Poznania) do Szczańca (Frankfurtu/O). Pierwsze rozwiązanie gwarantowało połączenie szlakiem jednotorowym oddanym do użytku w dniu 26.06.1870 roku, była jednotorowa do 1898 roku na linii „północnej” w kierunku Frankfurtu, oraz „południowej” w kierunku Guben, która położenia drugiego toru doczekała się w 1899 roku. W okresie, gdy pomiędzy Zbąszyniem a Szczańcem linia była jeszcze jednotorowa, dokładnie w połowie drogi, znajdowała się mijanka, pozwalająca wyminąć się dwóm z przeciwka jadącym pociągom, pozwalając na zwiększenie częstotliwości przejeżdżających pociągów Zbąszyń – Szczaniec. Dodatkowy tor, mijanki, był położony po północnej stronie linii. W 1885 roku pojawił się tor ze Zbąszynia do Międzyrzecza, który w opisywanym przedziale czasu, pozornie był niezależnym, przebiegając wzdłuż kolei główniej, po północnej stronie linii, na długości około dwóch kilometrów. Następnie odgałęział się na północ, zachowując swoją pierwotną postać do 1920 roku. Wspominana mijanka istniała do 1898 roku, to jest prawie przez trzydzieści lat. Po ułożeniu drugiego toru mijanka okazała się zbędną, a komunikacja Zbąszyń – Szczaniec odbywała się już dwoma torami omawianego traktu kolejowego. Postać „dwutorowa”, miała miejsce do chwili powstania granicy państwa w 1920 roku. Dalsze losy połączeń w tych okolicach, są przedstawione i opisane powyżej, gdy rozpoczęły się przymiarki do tymczasowego połączenia z Międzyrzeczem i budowy Zbąszynka. Najbardziej „ruchomym” połączeniem, była kolej do Międzyrzecza.

Sytuacja w okolicy, gdzie teraz jest Zbąszynek, w latach 1870 – 1945 zmieniała się kilka razy. Podstawowe zmiany dotyczą trzech podstawowych etapów zmian na terenie, gdzie dzisiaj jest Zbąszynek. Pierwotne tory powstały w dniu 26 czerwca 1870 roku, z Poznania do Guben i Frankfurtu. Po piętnastu latach dobudowano odcinek do Międzyrzecza od stacji Zbąszyń (01.06.1885), który biegł jako trzeci po północnej stronie głównej magistrali i po dwóch kilometrach obierał kierunek północny, docierając do stacji Dąbrówka i dalej Międzyrzecza. Pierwotne połączenie Zbąszyń – Międzyrzecz istniało do 1920 roku, do chwili utworzenia granicy państwa. W wyniku zmian terytorialnych, połączenie od strony Zbąszynia zostało zerwane i zapomniane, a jego miejsce od 1920 roku, utworzono odcinek toru w kształcie łuku, umożliwiając komunikację z Międzyrzeczem, po stronie niemieckiej. Dalsze zmiany zaszły w 1923 roku, gdy przystąpiono do budowy Zbąszynka, gdzie docierali pierwsi osadnicy, którzy musieli mieć dojazd do miasta powiatowego, jakim był Międzyrzecz. Ostateczna zmiana miała miejsce w 1930 roku, gdy Zbąszynek był na ukończeniu, a tymczasowe skomunikowanie z Międzyrzeczem, odbywało się jeszcze poprzez stację – przystanek Kosieczyn, który służył podróżnym przez siedem lat (1923 – 1930). Dnia 14.08.1930 roku, uruchomiono w Zbąszynku nowy dworzec osobowy, do którego przekierowano pociągi z czterech linii bocznych. Ostatni pociąg tymczasowym łukowym połączeniem, poprzez stację Kosieczyn, przejechał w dniu 30.06.1930 roku, czyli przez półtora miesiąca, komunikacja z Międzyrzeczem była zawieszona. Zlikwidowano też stare tory łączące stacje Zbąszyń i Szczaniec (Świebodzin), oraz odcinek Zbąszyń – Babimost (Czerwieńsk). Ostateczny już układ torów, który był końcowym i docelowym, powstał z chwilą otwarcia dworca osobowego w dniu 14.08.1930, tworząc ostateczny układ połączeń. Powyższe mapki, powinny pomóc w przybliżeniu minionych zmian na tym terenie.